ریسباف از سودای لوور تا وعده‌های بی‌عمل
هویت اصفهان است، مگر می‌شود آن را نادیده گرفت، هویتی که با چهارباغ صفوی گره‌خورده است و شاید تنها بخش هویت صنعتی اصفهان از دهه ۱۳۲۰ به بعد است که هنوز قربانی سوداگری نشده و همچنان پابرجاست هرچند ماشین‌آلات آن به‌نوعی توسط سوداگران به تاراج رفته است؛ اما هنوز بنا پابرجاست و حکایت از بخش هویت شهر اصفهان دارد.
کارخانه ریسباف این بنای ارزشمند تاریخی و هویتی معاصر اصفهان در طی دهه‌های مختلف زیر سایه سوداگران بوده که تخریب و تبدیل به برج‌های متعدد شود؛ اما این بنا براثر شانس یا هر مورد دیگری تاکنون پابرجا مانده است، هرچند در دهه‌های اخیر این بنا برای اینکه از مالکیت بانک ملی درآمده و به بناهای میراث‌فرهنگی استان اصفهان اضافه شود، با چالش‌ها و اتفاقات متعددی روبه‌رو بوده است؛ اما خوشبختانه بعد از قول‌های متعدد و عوض‌شدن چهار استاندار در دوره‌های مختلف این بنا از مالکیت بانک ملی خارج و به‌تازگی برای تبدیل‌شدن به موزه منطقه‌ای در اختیار وزارت میراث‌فرهنگی قرار گرفت، ازاین‌رو اصفهان امروز چند روز قبل از اینکه خبر کامل واگذاری این بنا به اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان منتشر شود، اقدام به برگزاری میزگردی تحت عنوان «ریسباف و چالش‌های پیش رو در مسیر تبدیل‌شدن به موزه منطقه‌ای» کرد که در آن متولیان و صاحب‌نظران مختلف میراث‌فرهنگی، معماری و... همچون سید مهدی موسوی موحد معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان، محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، ساغر حمیدی، مدیر موزه‌های اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان، حسین مسجدی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام‌نور و اصفهان شناس، مازیار اخوت، برنامه‌ریزی و پژوهش‌های شهری، مژگان ابراهیمی، معمار و مهدی تمیزی، هنرمند هنرهای تجسمی و عضو ایکوموس حضور داشتند و به مباحث مهمی همچون فرصت‌سوزی در مسیر تبدیل‌شدن ریسباف به موزه اشاره کردند که بخش اول مشروح این میزگرد را در ذیل ازنظر می‌گذرانید.
سید مهدی موسوی موحد معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان اظهار کرد: کارخانه‌ی ریسباف با حدود هفتاد هزار متر (۷ هکتار) درواقع جزء میراث صنعتی ماندگار این سرزمین است که خوشبختانه در دهه‌ی ۸۰ بعد از چالش بسیار، اداره‌ی آثار میراث‌فرهنگی آن را در آثار ملی خود ثبت کرد و این اطمینان را به شما خواهم داد که از گزند تخریب در امان خواهد بود. خوشبختانه اتفاقاتی که برای کارخانه‌هایی مانند کارخانه‌ی پشم‌باف و ازاین‌قبیل کارخانه‌ها باقی‌مانده از میراث صنعتی پهلوی اول افتاده است، برای کارخانه‌ی ریسباف چنین اتفاقاتی که تبدیل به واحدهای مسکونی شود یا بلندمرتبه‌سازی و تفکیک شود، صورت نخواهد گرفت، اما کارخانه‌ی ریسباف که در تملک بانک ملی است، این مالک موظف است که در حفظ و نگهداری این بنای تاریخی کوشا باشد.
معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان تصریح کرد: با توجه به عدم شکل‌گیری این موضوع و پیگیری‌های معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان و آقای مهدی طغیانی، نماینده‌ی مجلس، ما یک جلسه‌ای را در خود کارخانه‌ی ریسباف ترتیب دادیم که این زمین به میراث‌فرهنگی تحویل داده شود و دوستانمان در بانک ملی حضور داشتند و ادعا کردند که ما در مقامی نیستیم که جهت تحویل اقدام نماییم؛ اما به‌منظور مرمت می‌توانیم این بنا را در اختیار میراث‌فرهنگی قرار دهیم. حال‌آنکه این بنا بعد از تخریب صورت گرفته در آن، طی این دو دهه که در دست بانک ملی بوده است، بر عهده‌ی خود آن‌ها بوده و پشت‌گوش انداخته‌شده است.
واگذاری ریسباف به اداره کل میراث‌فرهنگی از یک شکایت آغاز شد
او ادامه داد: درواقع واگذاری این بنا به میراث‌فرهنگی از یک شکایت آغاز شد. ما شکایت کردیم که بنای تاریخی که جزء مفاخر نفیس دوره‌ی پهلوی است و ویژگی‌های خاصی دارد، در حال تخریب است و بانک ملی که مالک آن است، رسیدگی و مرمت نمی‌کند و منجر به اعلام مصوبه‌ای شد که شرح آن رفت. با توجه به اینکه با همکارانمان در شهرداری، استانداری و خودِ بانک ملی به این کارخانه مراجعه و به این جمع‌بندی رسیدیم که حاضر به واگذاری نیستند، ما مجددا طرح شکایت کردیم و این بار با دادستان، وزیر و استاندار مکاتبه کردیم.
موسوی موحد افزود: میراث‌فرهنگی هم برنامه‌هایی دارد که بتواند در قالب یک تفاهم‌نامه با شهرداری اصفهان، ریسباف را برای عموم باز و آن‌ها هم استفاده بکنند، و اقدام دیگری که با وزارتخانه صورت گرفت و وزارتخانه از طریق کمیسیون حقوقی ریاست‌جمهوری در حال پیگیری آن است، این بود که آن محدودیت سه‌ساله‌ی مرمت تا رسیدن به بهره‌برداری، از زمان ابلاغ بوده؛ اما با توجه به اینکه ما هنوز این مکان را تحویل نگرفته‌ایم، این مصوبه را به زمان تحویل زمین به اداره‌ی میراث‌فرهنگی تغییر دهند و بعد، این محدودیت سه‌ساله را در نظر بگیرند.
او اضافه کرد: مخالفت بانک ملی در واگذاری ریسباف به میراث‌فرهنگی اصلا پذیرفتنی نیست و مجموعه استان اصفهان از طریق دادستانی در حال پیگیری واگذاری ریسباف هستیم و در کنار آن ما با وزارتخانه میراث‌فرهنگی دراین‌خصوص مکاتبه داریم و وزارتخانه هم از طریق وزارت اقتصاد و دارایی - آقای خاندوزی - پیگیر قضیه باشد.
مدعی شدن بانک ملی برای تبدیل‌کردن ریسباف به موزه
معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان گفت: متأسفانه تاکنون که توپ وارد زمین ما نشده است و بانک ملی مدعی ساخت موزه شده است که زمین را از دست ندهد و این موضوع با ماهیت بانک که یک بنگاه اقتصادی است، و ادبیات آن‌ها کاربری مسکونی و مانند کارخانه‌ها پشم‌باف و.... است، کاملا مغایرت دارد. موردی را که معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان دنبال می‌کنند، ساخت موزه و کمک به میراث‌فرهنگی شهر است و نگاه اقتصادی به این موضوع در کار نیست و این مسئله با نگاه آقایان در بانک ملی در تضاد است.
او در خصوص اینکه مجموعه‌ی استان قدرت تحویل‌گرفتن کارخانه ریسباف را از بانک ملی دارد؟ یا خیر؟ گفت: پیگیری این موضوع در حال انجام است، اما واقعیت این است که چون آقایان در وزارت اقتصاد - به‌ویژه آقای فرزین و آقای خاندوزی - مدعی هستند که این مکان هیچ ربطی به بانک ملی استان ندارد، و جزء املاک وزارت اقتصاد و دارایی و بانک ملی مرکزی است؛ عملا باید از آن طریق عمل کنیم
تجربه تلخ میراث‌فرهنگی از ورود بانک ملی برای تبدیل‌کردن ریسباف به موزه
ساغر حمیدی، مدیر موزه‌های اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان اظهار کرد: در خصوص ورود بانک ملی برای تبدیل‌کردن ریسباف به موزه باید گفت این کار عملا امکان‌پذیر نیست و این صحبتم بر اساس تجربه بیست‌ساله‌ای است که در بحث موزه شدن بانک ملی خیابان سپه دارم در آن زمان قرار بود این شعبه بانک تبدیل به موزه شود و بانک ملی مصر بود که این اقدام شود؛ اما در عمل اجازه این کار به اداره کل میراث‌فرهنگی داده نشد و درنهایت بانک ملی به‌نوعی با کارشکنی و بی‌توجهی به مصوبات بانک ملی شعبه خیابان سپه را موزه نکرد و در حال حاضر این ساختمان به‌جای کارکرد موزه‌ای، کارکرد اداری دارد، با توجه به این تجربه چگونه می‌توان انتظار داشت بانک ملی به تعهدات خود برای تبدیل‌شدن ریسباف به موزه عمل کند؟ و بار دیگر به بهانه موزه کردن ریسباف بخواهد وقت خریداری کرده و به‌نوعی این مکان را بدون اینکه موزه کند در تملک خود قرار دهد.
او ادامه داد: اکنون ما با این تجربه عمل‌نکردن بانک ملی به تعهدات خود برای تبدیل‌کردن شعبه خود در خیابان سپه به موزه مواجهه هستیم به همین خاطر برای تبدیل‌کردن کارخانه ریسباف به موزه منطقه‌ای تاکنون اقدامی نکرده‌ایم؛ زیرا کارخانه ثبت ملی شده است و ما تا حدودی اجازه داریم برای بناهای ثبتی هزینه‌هایی صرف کرده؛ اما ازآنجاکه در سال ۸۸ با دیوان محاسبات بازرسی بر سر هزینه‌ها به مشکلاتی برخوردیم، این بار بااحتیاط بیشتری پیش رفتیم چراکه می‌دانیم طبق مصوبات، سال‌هاست که کارخانه ریسباف قرار است به موزه‌ی منطقه‌ای اصفهان تبدیل شود و از سال ۸۴ نقشه‌ی کار کشیده شده و اصفهان جزء اولین استان‌هایی بوده که بحث موزه‌ی منطقه‌ای در آن مطرح شد؛ اما متأسفانه جزء آخرین استان‌ها واقع‌شده است و بسیاری از استان‌ها پیش رفته‌اند و دلیل اینکه اصفهان مهجور مانده این است که مکانی برای احداث یا تأسیس موزه‌ی منطقه‌ای در اصفهان وجود ندارد.
تبدیل‌شدن ریسباف به موزه منطقه‌ای تاکنون در حد حرف بوده است
مدیر موزه‌های اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان تصریح کرد: بر اساس دلایلی که ذکر شد اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان از تبدیل‌شدن کارخانه ریسباف به موزه منطقه‌ای استقبال کرد. کارخانه ریسباف حدود ۷۰ هزار مترمربع وسعت و ۴۰ هزار مترمربع زیربنا دارد و دارای ساختمان‌های متعدد است. مباحث متعددی بر سر نحوه تبدیل‌شدن این کارخانه به موزه منطقه‌ای مطرح است و چند جلسه‌ی هم‌اندیشی سر این موضوع توسط آقای مهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی برگزار شد و طی برگزاری این جلسات مطرح شد که نظرات مردم، دانشجویان، شهرداری و اقشار مختلف را راجع به محتوای این مکان احصا شود؛ اما تا زمانی که احداث موزه‌ی منطقه‌ای حتمی نشود، خیلی نمی‌توان با این نظرات به قطعیت رسید.
او اضافه کرد: از طرفی هم اینکه این مکان تبدیل به موزه‌ی منطقه‌ای شود، از اهداف اصلی میراث‌فرهنگی است و به نظر من امکان احداث موزه‌های مختلف در این کارخانه وجود دارد و این کار نیاز به طراحی دارد که ابتدا با علم به اینکه چه کاربری‌هایی خواهد داشت، باید مشاوره‌ی لازم گرفته شود و کارگروه‌های لازم وارد عمل شوند.
چرا ریسباف برای تبدیل‌شدن موزه منطقه‌ای انتخاب شد؟
او تأکید کرد: من معتقدم می‌توانیم بخش‌هایی از این بنا را باز بگذاریم تا مردم از درون آن باخبر شوند و بسیاری از همکاران خودِ ما هم مشتاق هستند که درون بنا را از نزدیک مشاهده کنند. درمجموع، اعتقاد من بر این است که اگر گروه‌ها هماهنگ پیش بروند تا حدود زیادی در این سه سال می‌توان کار را پیش برد. درواقع در سال ۸۴ پنج منطقه را برای موزه‌ی منطقه‌ای در نظر گرفتند که یکی از اولینِ این مناطق، شهر اصفهان بود که متأسفانه ما مکانی برای احداث چنین منطقه‌ای را نداشتیم. مصوبه‌ای که به آن اشاره کردم در سال ۸۸ بود که در دولت آقای احمدی‌نژاد، هیئت وزیران به اینجا آمدند و مصوب شد. اما در سال ۸۴ تصویب خودِ سازمان میراث‌فرهنگی را داشتیم که پنج منطقه را در کل کشور در نظر گرفتند که موزه‌های منطقه‌ای را در این مناطق تشکیل دهند.
مدیر موزه‌های اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان تصریح کرد: تا زمانی که تحویل داده نشود و سند این کارخانه به نام میراث‌فرهنگی زده نشود، احتمال هر چیزی می‌رود. ضمن اینکه شما فرمودید زمان سه سال فرصت کافی است یا خیر. به‌هرحال موزه‌ی منطقه‌ای اتفاق بسیار مهمی است و شرایط خاص خود را دارد و ما در جلسات متعددی که با همکاران در شهرداری، استانداری و دانشگاه هنر داشتیم؛ سناریویی را در نظر گرفتیم که اگر قرار باشد به ما تحویل دهند، از روز اول فازبندی کنیم و در یکی از فازها در فرصت شش ماه، بخشی ازآنجا را برای بازدید عموم بازکنیم و فازهای بعدی مورد بازدید و استفاده‌ی مردم قرار بگیرد. به همین دلیل ما می‌خواهیم زودتر از آن فرصت سه‌ساله‌ای که برای ما در نظر گرفته‌اند، وارد عمل شویم و شش ماه، شش ماه، فازهای مختلف به بهره‌برداری برسد.
موزه منطقه‌ای ریسباف تأثیری بر کارکرد موزه بلدیه ندارد؟
او در خصوص احداث موزه شهرداری در عمارت باغ زرشک مقابل کارخانه ریسباف، گفت: اکنون در شهرداری بحث بر سر موزه‌ی بلدیه است. درواقع اسناد و مدارک شهر شدن اصفهان قرار است که در آنجا به نمایش گذاشته شود؛ یعنی یک موزه‌ی خاص و تخصصی خواهد شد که مخاطبین خاص خود را خواهد داشت و به تاریخ شهر اصفهان هم برمی‌گردد. موزه‌ی منطقه‌ای موردبحث ما، چیزی فراتر از این‌هاست. معنای موزه‌ی منطقه‌ای در مناطق مختلف معنای سیاسی ندارد؛ بلکه معنای فرهنگی - تاریخی یک موزه مدنظر است.
حمیدی گفت: ما در بخش‌های مختلف اصفهان حتی یک موزه‌ی باستان‌شناسی نداریم که بتوانیم پیشینه‌ی اصفهان را معرفی کنیم و با آن آشنا شویم. ما یافته‌هایی از حدود ۴۰ هزار سال پیش، از سکونت بشر در اصفهان و نیز مناطق مختلفی در کل استان به‌صورت پراکنده داریم که ناشناخته باقی‌مانده‌اند: مانند تپه‌ی اشرف. حتی در داخل شهر مکان‌هایی را داریم که هنوز ناشناخته‌اند و فقط در حد یک‌سری کاوش‌های باستان‌شناسی وجود دارد که اطلاعات مربوط به آن‌ها را می‌توانیم در گوشه‌ی کتابخانه‌ها بیابیم و شاید هیچ‌وقت نمودی پیدا نکنند. ممکن است یافته‌های باستان‌شناسی زیادی در این زمینه‌ها نباشد، ولی یافته‌های اطلاعاتی فراوانی داریم.
او ادامه داد: همیشه وقتی صحبت از موزه به میان می‌آید، تصور بر این است که جایی و مکانی را به قبرستان اشیا تبدیل می‌کنیم. درصورتی‌که بخشی از رسالت ما حفظ و نگهداری اشیا و آثار است؛ اما به‌شرط نمایش و هماهنگی با محتوای موزه و بیشترین تلاش ما برای تدارک موزه‌های فعال و دیجیتال است که از این طریق بتوانیم ارتباط بهتر و مفیدتری را با مخاطب برقرار کنیم.
لزوم ایجاد ساختار هیئت‌امنایی برای مدیریت موزه منطقه‌ای ریسباف
او در خصوص تمهیدات اداره کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان مبنی بر اینکه تجربه شکست موزه‌های منطقه‌ای در موزه منطقه‌ای ریسباف تکرار نشود، گفت: یکی از عللی که برخی از موزه‌های منطقه‌ای کشور با شکست مواجه شد، بدین خاطر است که مدیریت درستی نداشتیم. ساختمان‌های موزه‌ی منطقه‌ای آماده شد، با هر شرایط فرسایشی و ۸ یا ۱۰ساله شروع و انجام شد و در آن مناطقی که برایشان تعریف‌شده بود اشیای آن‌چنانی هم نداشتند.
حمیدی یادآور شد: هم‌اکنون معضل بزرگ موزه‌های منطقه‌ای بحث اداره‌ی موزه است و کارکنانی برای آن‌ها ندارند؛ مثلاً شما نمی‌توانید یک موزه‌ای که هزار مترمربع زیربنا دارد را با ۳ کارمند اداره بکنید و نمی‌توانیم رویدادی برای آن‌ها داشته باشیم. یکی از موارد دیگری که پروژه تبدیل‌شدن کارخانه ریسباف به موزه منطقه‌ای نیاز دارد، ساختار آن است و به نظر من ساختار موزه ریسباف باید هیئت‌امنایی باشد و نمی‌تواند زیر نظر فقط یک ارگان باشد، بحث مدیریت است که باید از اول درمورد آن فکر شود که یک مدیریت منسجم و واحد زیر نظر آن هیئت‌امنا برای این محدوده‌ی فضا با هر کاربری متعددی باید وجود داشته باشد.
